Աղվանքի Սբ. Գրիգորիս կաթողիկոսի նշխարների գտնվելու, Թաթուլ, Վարոս, Թումաս, Անտոն և Կրոնիդես սուրբ հայրերի և յոթ խոտաճարակների, որոնք Իննակյա վանքում նահատակվեցին հիշատակության օր
Աղվանքի Սբ. Գրիգորիս կաթողիկոս 295-337
Վրթանես Կաթողիկոսի երկվորյակ զավակներից առաջինն է, ծնվել է 295 թ.-ին Կեսարիայում և իր հոր ու եղբոր՝ Հուսիկի հետ Հայաստան է եկել 310 թ.-ին: Հակառակ Հայոց արքունիքում ապրած և կրթված լինելուն, կուսակրոն կյանքի փափագով լցված, իր հորեղբոր՝ Արիստակեսի մոտ, նրանից վաղ տարիքում կուսակրոն ձեռնադրվելով, եկեղեցական ծառայության անցավ. «Հոգեկիր առաքինությունների արգասիքների, հոգևոր բարքի ու հասակի և Աստծո գիտությունն իր անձի մեջ կրելու պատճառով» (Բյուզանդ): Թեև դեռևս տարիքով շատ երիտասարդ կարելի էր համարել, բայց հաշվի առնելով նրա արժանիքները, կարողությունը և հոգևոր հարստությունը եպիսկոպոս ձեռնադրեցին «Աղվանքի և Վիրքի կողմերի համար, այսինքն Մազքթանց սահմաններում»:
Ս. Գր. Լուսավորիչը նախապես քարոզել էր այս կովկասյան ժողովրդներին, բայց երևում է որ Ավետարանական խոսքի սերմերը դեռևս ամուր չէին արմատավորվել: Բացի այդ, հյուսիսային այս կողմերի բարեմիտների կողմից մի պատգամավորություն էր եկել Տրդատ թագավորի մոտ, խնդրելով, որ Լուսավորչի սերունդներից որևէ մեկին ուղարկի այդ կողմերը՝ քրիստոնեությունն ավելի զորացնելու համար: Ուստի, 320 թվականին երբ Գիրգորիսը հազիվ քսանհինգ տարեկան մի երիտասարդ էր, սակայն արտաքինից բարետես և մի ներկայանալի երիտասարդ, եպիսկոպոս ձեռնադրվեց և Կովկաս ուղարկվեց: Նախապես իր գործերը հաջող էին ընթանում. «Գնաց և այնտեղի եկեղեցիները լուսավոր կարգադրություններով նորոգեց, առաջին Գրիգորի՝ իր պապի գործերի նման», իր գործունեությունը նաև Ատրպատականի սահմաններում էլ տարածեց: «Քրիստոսի ճշմարիտ հավատքի քարոզիչն էր լինում, բոլորի վրա սքանչելի և զարմանալի տպավորություն էր թողնում»: Իսկ իր ներքին կյանքի խստություններից, իր և մնացածի օգտի համար, չէր հրաժարվում.
«Դվարագույն, անհամար և ամենախիստ ինքնակրթություններով, պահքով և սրբությամբ, անքուն գիշերային հսկումներով և անձանձրույթ աղոթքներով և ջերմությամբ, բոլորի համար Աստծուն էր դիմում: Ավետարանական ընթացքը և սուրբ եկեղեցու վերակացությունը Աստծո շնորհով անպակաս առաջ էր տանում: Փութով և եռանդով բոլորին հորդորում էր քաջությամբ բարի կենցաղ ստանձնեն, և գիշեր ու ցերեկ աղոթքով և խնդրվածքներով հեռավորներին և մերձավորներին հոգևոր եռանդ էր ներշնչում (Բյուզանդ):
Երբ այսպես երկրի միջին և հարավային մասերում «ուղղեց և նորոգեց եկեղեցին», դարձավ դեպի հյուսիս և մտավ Մազքութներու թագավորի բանակը, որը բաղկացած էր կովկասյան տարբեր տեսակի ցեղերից, և «սկսեց նրանց Քրիստոսը քարոզել և ավետարանել»: Նախ լսեցին և ընդունեցին, որպեսզի հավատան Ճշմարիտ Աստծուն: Երբ հերթը եկավ Քրիստոսի օրենքը և պատգամները քարոզելուն, վերահասու եղան, որ ճշմարիտ Աստծու համար «ատելի է ավարառությունը, հափշտակությունը, սպանությունը, ագահությունը, ուրիշներին զրկելը, ուրիշների ունեցվածքը ուտելը, նրանց ունեցվածքի վրա աչք դնելը» և այլն, այդ խոսքերը լսելով՝ զայրացան և ասացին. «Եթե չհափշտակենք, ավարառություն չանենք, ուրիշի ունեցածը չվերցնենք, այսքան զորքի բազմությունը ինչպե՞ս պիտի պահենք»: Թեև Գրիգորիսը «բազում բարի խոսքերով» ջանք էր թափում նրանց սիրաշահել խաղաղ աշխատանքով ապրելու համար, բայց «նրանք ավել բան չցանկացան լսել» և միմյանց ասացին. «Այս մարդն, իր այս խոսքերով, ցանկանում է զրկել մեզ մեր քաջությունից… Եթե սրան լսենք և քրիստոնյա դառնանք, ինչո՞վ պիտի ապրենք, նույնիսկ մեր բանական սովորության համաձայն չպիտի կարողանանք ձի հեծնել»: Եվ եզրակացրին, որ սա Հայոց թագավորի խաղն է, որպեսզի «այս վարդապետությամբ կանխի մեր ասպատակութունները», որ սովոր էին գործել իրենց անմիջական դրացի եղող Հայոց աշխարհի վրա:
Ուստի որոշեցին մեջտեղից վերացնել երանելի քարոզչին: Մի ամեհի ձի բերեցին, Գրիգորիսին պարաններով նրա պոչից կապեցին և նրան բաց թողեցին Կասպից ծովի ափին գտնվող Վատնյաց կոչվող դաշտում և այսպես նահատակվեց Քրիստոսի առաքինի քարոզիչը: Նրան ընկերակցողները նրա նշխարները, վերցնելով, բերեցին Ամարաս կոչվող գյուղը և այնտեղ մի եկեղեցու մեջ ամփոփեցին: Եվ եզրակացնում է պատմիչը. «Ամեն տարի այդ շրջանի ժողովուրդն իր տոնի օրը գալիս և նրա քաջության հիշատակն է կատարում» (Բյուզանդ): Այսպիսով, 337 թ.-ին չարաչար նահատակվեց Գրիգորիսը, երբ դեռ հազիվ քառասուն տարեկան էր:
Իր գերեզմանը մինչև այսօր պահպանվում է Ղարաբաղի Ամարաս գյուղում, իր անունը կրող եկեղեցու մեջ:
Նրա հիշատակը երկու անգամ ենք տոնում, առաջինը՝ Ս. Գր. Լուսավորչի որդիների և թոռների տոնի օրը, մյուսն՝ իր նշխարների գյուտի օրը, որ կատարվում Ս. Խաչին հաջորդող հինգերորդ երկուշաբթի օրը, այլ 12 հայ ճգնավորների հետ:
Թաթուլ, Վարոս, Թումաս
Թաթուլը և Վարոսը եղբայրներ են ըստ մարմնի և ըստ հոգու, իսկ Թումասը նրանց աշակերտն է: Երկու եղբայրները Սահակ-Մեսրոպյան աշակերտներից են, հետևաբար սնվել և լիացել էին մեծ վարդապետներից ստացած վարդապետությամբ և առաքինություններով: Երբ իրենց վարդապետները մահացան և Վարդանանց շարժումը սկսվեց, իրենք էլ շարժման գործող մասնակիցները դարձան. «ուխտապահներին օգնելով, իսկ ստահակներին խրատելով»: Սակայն Վարդանանց նահատակությունից հետո, երբ ուխտապահները ամուր բերդերին էին ապավինում, նրանք Հայոց Աշխարհի բնական և ազատ ամրություններին ապավինեցին, այսինքն անծանոթ և անմատչելի լեռներ բարձրացան՝ միառժամանակ իրենց նվիրելով խիստ ճգնության: Սրանք Գաբեղյաց նախարարության կողմերում առանձնացան, հավանաբար իրենք էլ նույն գավառից լինելու պատճառով: Այժմյան Կաղզվան քաղաքի մերձակայքում գտնվող Վիշապաձոր կոչված վայրում բնակություն են հաստատում: Մերձակայքում գտնելով իրենց կերակրվելու համար անհրաժեշտ խոտաբույսերը և վայրի մրգերն ու դրանցով սնվելով, տեղանքը Աստծուց իրենց համար նախընտրված համարեցին: Եվ մենության ընձեռած աղոթանվեր կյանքով առաջադիմում էին հոգևոր կատարելության մեջ:
«Հոգևոր հրեշտակների նման, իրենց սրբանվեր աղոթքները որպես բանական ընծա, անմարմին զոհ, անկիզելի ողջակեզ և անվախճան զոհ ամեն օր երկինք էին ուղարկում» (Լիակատար էջ 642):
«Այս գեղեցիկ միաբանությամբ» երկու եղբայրները միառժամանակ ապրելով՝ տեսան, որ այդպես շատ երջանիկ են, ուստի իրար տեսնելուց զրկվելու նպատակով՝ բաժանվեցին իրարից: Վարոսը, որ երեց եղբայրն էր, գնալով առանձնանացավ «Դիցամոր» քարայր կոչվող վայրում:
«Որպեսզի ծանր լինի այն պայքարը, որ մղում են դևերի գնդերի դեմ և որպեսզի Քրիստոս Աստծուց է՛լ ավելի վարձ ստանան և որպեսզի միայն Աստված լինի իրենց մխիթարությունը և զորավիգը, որոշեցին իրենց զրկեն միմյանց տեսությամբ վայելած սփոփանքից»:
«Այնպես որ Մեծ և Երանելի Անտոնի առաքինությունները փայլում էին նրանց անձերում: Շարունակ մարտնչում և հաղթում էին դևերին և բարի հատուցումներ էին ստանում Քրիստոսից, որոնց թվում «տեսություն անճառելի», այսինքն գերբնական տեսիլքներ» (Լիակատար):
Սակայն Ավետարանի հավաստման համաձայն. «լեռան վրա գտնվող քաղաքը ծածուկ չի կարող մնալ», այնպես էլ նրանք. թեև «երկար ժամանակ մարդկանցից անհայտ էին ապրում», մինչև որ որսորդների կողմից գտնվում է նաև Թաթուլի ճգնարանը և կարճ ժամանակում ամբողջ գավառում հռչակվեց Թաթուլի «սքանչելի առաքինության համբավը» և մարդիկ այդ վատ ժամանակներին՝ կրակապաշտության և օտար լծի բերած անմխիթար կենցաղից սրտապնվելու և մխիթարվելու համար, գնդերով նրանց մոտ էին գնում: Շատ շատերը «քաջալերվելով» չցանկացան նրա մոտից հեռանալ և ցանկացան ճգնողական վարքի մեջ նրան աշակերտել:
«Եվ շուտով նույն տեղում մի վայելուչ վայրում հիմք դրեցին և եկեղեցի կառուցեցին, ինչպես նաև ճգնավորների համար պատշաճ խուցեր հարդարեցին և միաբան կենցաղավարելու համար վանական միաբանություն կազմեցին, որպես իրենց գլխավոր ունենալով Թաթուլին, որից էլ այդ վայրը կոչվեց «Թաթուլի Վանք»: Եվ այստեղ, բարեպաշտության գեղեցիկ կրոնի մեջ, Սուրբ Հոր (Թաթուլի) հոգեբուխ խրատներով և աստվածահաճո կարգավորությամբ, առաքինի անձնավորությունների գնդեր դաստիրակվեցին» (Լիակատար էջ 643):
Ուրեմն այնտեղ, որտեղ բացարձակ միայնակեցությունն էր տիրապետում, կարճ ժամանակ անց վանականությանը և միաբանությանը հատուկ կենցաղ ծաղկեց:
Թաթուլի աշակերտներից մեկն աչքի ընկավ իր յուրահատուկ ուշիմությամբ և կատարելության մեջ առաջադիմությամբ, որի անունն էր Թումաս, «անմեկնելի պաշտոնյայս», այսինքն իր վարդապետի անբաժան օգնական և աջակից, «խիստ բարեսեր, աստվածապաշտ և երկյուղած, հեզ և խոնարհ, հանդարտ և հնազանդ, բոլորին խնամող և բոլորի կամքը կատարող, միաժամանակ ճգնությանը հետևող և Մեծն Թաթուլի կանոնները կատարող և դրանք խաչակրոն խստությամբ գործադրող»:
Երանելի Թաթուլը, որն այդ ժամանակ տարիքով էլ մեծ էր, տեսնելով Թումասի առաջադիմությունը, ուրախացավ և իր փոխարեն վանահայր կարգելով այս երիտասարդ ուժին, ինքն առանձնացավ Մայրաձորի մենարանում՝ իր կյանքի վերջին տարիները միայնակեցությամբ ավարտելու համար:
«Եվ այնտեղ անմարմին հրեշտակի նման իր միայնակյացի կյանքն էր կնքում, մինչև որ խոր ծերության հասնելով, նույն այդ Մայրաձորի մենարանի մեջ էլ աշխարհից փոխադրվեց: Այստեղից վերցրեցին Երանելիի Սուրբ մարմինը և ըստ արժանիքի տարան և մեծ պատվով ամփոփեցին իր վանքի մեջ» (Լիակատար էջ 644):
Իսկ Թաթուլի երեց եղբայրը՝ Վարոսը, իր հարազատից բաժանվելուց հետո, բոլորովին մեկուսացած, երկար տարիներ ճգնեց Դիցամոր լեռնային քարայրում, մինչև որ որոշ մարդիկ, «Աստծո նախախնամությամբ», գտան նաև նրան: Այս «գյուտ»ի համար այնքան ուրախացան, որ մինչև իսկ նրա անվանը անտեղյակ լինելով՝ նրան սկսեցին անվանել Գյուտ: Նրա ճգնարանի վայրում նոր վանք կառուցեցին և կոչեցին նրա անունով «Գյուտի վանք»: Այստեղ էլ Հայր Վարոսի առաջնորդության և նրա հաստատած աստվածային վանական կարգերի ներքո, շուտով կրոնավորներ և «Աստծո փառաբանիչներ» հավաքվեցին: Ի վերջո նա էլ իր ընթացքը ավարտեց խոր ծերության հասած և արդյունքներով լի և անցավոր աշխարհից փոխադրվեց անանց կյանք:
Իսկ երանելի Թումասը՝ Թաթուլի արժանավոր հոջորդը. «Աստծո կամքին համաձայն ընթանում էր ամեն տեսակ առաքինություններով և հետևում էր Սուրբ Հոր՝ Թաթուլի խրատներին և վարքին, և բոլոր տեսակ բարեկարգություններով զարդարում էր ուխտավոր միաբանությանը, և Աստծո կամքով միաբանված եղբայրներրին հաստատում էր իր վանքում: Հրեշտակակրոն վարքով երկար տարիներ ապրեց և հասավ խորը ծերության և խաղաղությամբ ննջեց ի Քրիստոս և թաղվեց Հայր Թաթուլի մոտ»:
Այս երեք ճգնավորները թեև Հայսմավուրքում հիշատակվում են սեպտեմբերի 30-ին, բայց ներկայումս անխախտ տոնվում է վերոհիշյալ Անտոնի և Կրոնիդեսի հետ Ս. Խաչի Ե կիրակին հաջորդող երկուշաբթի օրը, յուրահատուկ շարական չունեն:
Անտոն և Կրոնիդես ✝ 355
Հետաքրքիր է անդրադառնալ այն փաստին, որ Հայ ճգնավորության առաջին մեծ դեմքը համանուն և ժամանակակից է Քրիստոնեության ճգնավորության հիմնադիր Հայր Անտոնին: Որքան էլ որ մենք Հայ ճգնավորներին հատկացրած այս գլուխը սկսեցինք Ոսկյաններով և Սուքիասյաններով, սակայն դա պատահական երևույթ էր և որքան էլ որ նրանք ճգնողական կյանքում մեկը մյուսին է հաջորդել, սակայն հայտնի չէ, թե արդյո՞ք նրանց կենցաղավարությունը շարունակողներ եղան: Մինչդեռ Հայ ճգնողության հիմնադիրները հանդիսացող Անտոնը և Կրոնիդեսը, անընդհատ ունեցան իրենց հաջորդները և հետևորդները: Սրանք, ասում է Օրմանյանը, «կարող են մեր ազգի կրոնավորական կյանքի (այսինքն ճգնողական կենցաղի) նախատիպերը համարվել (Ազգ էջ 154);
Անտոնը և Կրոնիդեսը նախքան Հայաստան գալը, արդեն իսկ Կապադովկիան Կեսարիայում անվանի ճգնավորներ էին: Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը ձեռնադրվելուց հետո Կեսարիայից վերադառնալիս, երբ Հայաստանի համար հոգևորականներ էր հավաքում, նախ այս երկուսին ընտրեց. «որպեսզի Հայաստանում մենակեցական կյանքը ծաղկեցնելու մեջ իրեն գործակիցներ լինեն և որպես փորձառու և վարժ անձեր Հայաստանում կազմվելիք կրոնավորների հոգևոր դաստիրակչության վարժապետներ լինեն» (Լիակատար էջ 645):
Երբ Ս. Լուսավորիչը Տարոնում, Իննակյան բարձունքի վրա գտնվող Գիսանեի մեհյանի վայրում հիմնեց Ս. Կարապետ վանքը, այս երկուսին էլ այնտեղ թողեց: Նրանք այս վանքում մի միաբանական ուխտ հաստատեցին և այսպիսով մեր մեջ միանձնական կազմակերպյալ կրոնավորական կյանքի հիմքերը դրեցին: «Եվ օր օրի բազմապատկվում էր Սուրբերին աշակերտածների թիվը, չհաշված այն 44 կրոնավորներին, որոնք եկել էին Ս. Գրիգոր Լուսավորչի հետ և այնտեղ հաստատվել» (Լիակատար): Այս խմբի վրա վանահայր նշանակվեց Անտոնի և Կրոնիդեսի աշակերտներից Եպիփանը, որը միաժամանակ օգնականը, կամ տեղապահն էր հանդիսանում Զենոբ Կլակի, որն էլ իր հերթին առաջնորդն էր ամբողջ Տարոն գավառի և իր նստավայրը նույն Ս. Կարապետ վանքն էր: Վերջինիս մահից հետո Եպիփանը դարձավ Տարոնի երկրորդ առաջնորդը: Ուրեմն պատմական եղելություն է, որ մեր վանական կյանքի առաջին կենտրոնը Տարոնի Ս. Կարապետ վանքն է եղել:
«Երանելի Անտոնը և Կրոնիդեսը միայն ուշադրություն էին դարձնում հոգևոր դաստիարակչությանը և վերակացությանը, ինչպես նաև Աստծո տան մեջ ամենօրյա աղոթքներին և պաշտամունքներին, և հետամուտ էին տքնություններին ու ժուժկալություններին, և ճգնողական կենցաղի մեջ ուրիշներին առավել իրենց օրինակով, այլ ոչ թե խոսքով էին կրթում: Ժամանակ առ ժամանակ առանձնանում էին մերձակա անտառի խուցերում և այդպես ճգնում» (Լիակատար):
Տրդատը և Գրիգորը մի առիթով այցելեցին Ս. Կարապետ վանք:
Տրդատը ցանկացավ տեսնել այս սրբակենցաղ անձնավորություններին, բայց վանքում ասացին, որ գրեթե մեկ տարի է ինչ չեն տեսել նրանց: Այդ ժամանակ Ս. Գրիգորը իր հոգեզավակներից Ալբիանոս Եպիսկոպոսին և նրա հետ երկու սարկավագների մերձակա լեռներում բոլոր ծերպերը փնտրել տվեց: Մի քանի օր փնտրտուքից հետո մի օր վաղ առավորյան սաղմսերգության ձայներ լսեցին՝ «Ինձ լսելի արա, Տեր, առավոտյան Քո ողրմությունը, քանզի ես Քո վրա հույսս դրեցի»: Որպես պատասխան Ալբիանոս Եպիսկոպոսը շարունակեց սաղմոսի հաջորդ տունը. «Քո Բարի Հոգին ինձ առաջնորդելու է ուղիղ ճանապարհով»: Այդ ժամանակ գտնում են իրար և շարունակում են սաղմոսերգությունն ու առավոտյան ժամերգութունը Արևի Բլուրի վրա, լեռների մենության մեջ: Պաշտամունքից հետո Ալբիանոսը ավետեց, որ Գրիգորը և Տրդատը իրենց վանք են եկել և ցանկանում են տեսնել նրանց: Երբ վանք մտան, Գրիգորի և Տրդատի կողմից դիմավորվեցին. «Եվ նրանք թագավորի և նրա նախարարների հետ բազում վարդապետություններով էին խոսում, գովելով նրանց աստվածպաշտության եռանդը և հորդորելով նրանց, որ ավելի ու ավելի աճեն կրոնի սրբության մեջ» (Լիակատար):
Սրանց ճգնողական կյանքը, սկիզբ առնելով 302թ.-ին, երկար տարիներ տևեց: Օրմանյանը նրանց վախճանված է համարում 342 թ.-ին, իսկ Լիակատարը 355թ.-ին, որը միաժամանակ համապատասխանում է մեծն Անտոն Աբբահոր մահվան թվականին: Վերջինս Ս. Կարապետի վանքում նրանց եղած ժամանակը 15 տարի է հաշվում, իսկ մնացած 40 տարին շրջակա անտառներում ճգնության տարիներն է համարում: Նրանց գերեզմանները «Ս. Կարապետ վանքի մերձակայքում գտնվող փոքրիկ մառուռի մեջ է» համարվում (Ազգ էջ 154): Իսկ նրանց հիշատակը տոնվում է Ս. Խաչին հաջորդող հինգերորդ կիրակիից հետո եկող երկուշաբթի օրը, մյուս տոնելի ճգնավորների հետ: Հայսմավուրքը նրանց հիշատակը սեպտեմբերի 30-ին է նշում:
Յոթ խոտաճարակներ ✝604
Զ դարի վերջերին, Սմբատ Բազմահաղթ Բագրատունի մարզպանի օրոք Հայոց աշխարհը համեմատաբար խաղաղություն էր վայելում, իսկ Տարոն աշխարհում էլ իշխում էր Մուշեղ Մամիկոնյանը՝ իրեն որպես գործակից ունենալով Գայլ Վահանին: Սրանց օրերին «շատ պայծառացավ» Մշո Ս. Կարապետ վանքը, մանավանդ Թոդիկ, կամ Թադիկ կոչվող վանահոր օրոք. «մի սուրբ և ճգնավոր մարդ, մեծահարուստի որդի», որը վանքը վերանորոգեց և ընդարձակեց և շատ ընտիր մարդիկ, որոնք հոգևոր հակումներ ունեին սկսեցին այնտեղ հավաքվել, թվով 389 հոգի, ասվում է Լիակատարի մեջ (էջ 647):
Վանքի անունը, որպես հոգևոր կենտրոնի, այնքան հռչակվեց, որ շատերը մինչև իսկ հեռու վայրերից գալիս էին, որպեսզի օգտվեն այստեղ սկիզբ առած բարեկարգությունից: Սրանց թվում էին նաև այն «խոտաճարակ (բուսակեր) անվանի ճգնավորները» որոնք Հունահայաստանից եկան և մուս երեք «խոտաճարակները», որոնք պարսկաստանից եկան և ջերմ ընդունելություն գտան Թոդիկ վանահոր կողմից:
Նախ շատ հավանեցին վանքում տիրող կարգ ու կանոնը, ապա որպես ճգնության համար հարմարագույն վայր՝ սիրեցին շրջապատը: Այս երկու խմբերն իրար միացան և խստագույն ճգնության եղբայրություն կազմեցին և մոտակա անտառը մտան, «մեծ ճգնությամբ և բանջարասուն կյանքով» հրաժարվեցին կյանքի ամեն տեսակի դյուրություններից և իրենց ճգնակեցության կատարելությանը ընծայեցին: Երբեմն-երբեմն վանք էին գալիս Ս. Հաղորդություն ստանալու և հայր Թեոդիկի առաջնորդական խրատներից օգտվելու համար, միաժամանակ իրենց հոգևոր խոսքերով և օրինակներով մեծապես օգտակար էին լինում վանքի միաբանությանը:
Ապա վերադառնում էին իրենց ճգնողական կյանքին: Այսպես ապրեցին շուրջ 20 տարի:
Սակայն 604 թ.-ին պարսից թագավորը հույների դեմ պատերազմ հայտարարեց: Նրա բանակի մի թևը Տարոնով պիտի անցներ: «Ս. Կարապետի վանքն էլ ավարառուների ախորժակը գրգռեց»: Միաբաններն, այս կանխատեսելով, վանքի հարստությունները հեռավոր տեղեր թաքցրեցին, իրենք էլ զանազան կողմեր ցրվեցին: Որպեսզի վանքը ամբողջությամբ լքված չհամարվեր և չքանդվեր, յոթը խոտաճարակները վանքի պահպանությունը ստանձնեցին, հստակ գիտակցելով, թե ինչ լուրջ վտանգի են ենթարկում իրենց անձերը: Արդարև եկավ պարսկական բանակը և վանքը դատարկ գտնելով, իրենց հուսախաբության զայրույթը թափեցին խոտաճարակների վրա:
Նախ գլխատեցին Պողիկարպոս անվանյալ նրանց գլխավորին, ապա մյուս վեցին, որոնց անունները պատմությունը պահպանել և մեզ է հասցրել՝ Թեովնաս, Սիմեոն, Հովհաննես, Եպիփան, Դեմարիոս և Նարկիսոս:
Երեք օր հետո, երբ պարսակական բանակը հեռացել էր, միաբանները վերադարձան և նրանց պատվով թաղեցին Անտոն և Կրոնիդես ճգնավորների գերեզմանների մոտ, որտեղ պատվվում էին նրանց մասունքները մինչև առաջին աշխարհամարտը:
Հայսմավուրքներում հիշատակված են սեպտեմբերի 30-ին, իսկ ներկայումս նրանք տոնվում են իրենցից առաջ եղող հինգ ճգնավորների հետ, Ս. Խաչին հաջորդող հինգերորդ կիրակիից հետո եկող երկուշաբթի օրը: Որով էլ երեք խմբերից բաղկացած մի բուռ ճգնավորներ միասնաբար են հիշատակվում, մինչդեռ արժեր, որ երեք խմբերով երեք տարբեր օրեր տոնվեին նրանք:
«Հայազգի Սուրբեր», Շնորհք արքեպս. Գալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշար, Երևան1997
Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկ. Դոխոլյանը
Վաչագան սրկ. ԴՈԽՈԼՅԱՆԸ
