Սուրբ Կոստանդիանոս կայսեր և նրա մոր՝ Հեղինեի հիշատակության օր
Կոստանդիանոս կայսր
Թերևս Քրիստոնեական Եկեղեցին քչերին է այնքան պարտական, որքան Կոստանդիանոս կայսրին: Նա էր, որ վերջապես եկեղեցին պաշտոնապես ազատեց ավելի քան 250 տարի տևած մի հալածանքից, որը նրա կայսր հռչակված տարին՝ 306 թ.-ին, կայսեր անմիջական նախորդների և մրցակիցների կողմից սաստկագույն աստիճանի էր հասել: Նա ոչ միայն եկեղեցին ազատեց հալածանքներից, այլև հովանավորեց այն, տեր և պաշտպան կանգնեց նրան և, ոչ պաշտոնապես, գրեթե պետական մակարդակի հասցրեց այն:
Անկախ Քրիստոնեական Եկեղեցուն մատուցած իր ծառայությունից, Կոստանդիանոսը նաև համարվում է անցյալի մեծագույն անձերից մեկը, որը պատմությանը նոր ընթացք տալով, Հռոմեական կայսրությունը փրկեց կործանումից, և Բյուզանդական Քրիստոնեական կայսրության հիմքերը դնելով, նրա կյանքն ավելի քան հազար տարով երկարացրեց: Կոստանդիանոսը, գրեթե ոչ մի պատերազմում, կամ ճակատամարտում պարտություն չունենալով, հանդիսանում է աշխարհի մեծ զորավարներից մեկը: Նա նաև պատմական կարող գործիչներից մեկն է, որն իր ժամանակակից ժողովրուդների կյանքը բարելավելու համար մեծ գործ է արել և շատ օրենքներ հաստատել: Նա լիովին արժանի է իր «Մեծ» տիտղոսին:
Համարվում է, որ ծնվել է 275 թ.-ին, այժմյան Հարավսլավիայի Նիշ քաղաքում: Իր հայրը՝ Կոստանդիանոսը, հետագայում կեսար հռչակված, Հռոմեական բանակի հայտնի զորավարներից էր, մայրը՝ Հեղինեն, թեև խոնարհ ծագում ուներ, բայց բացառիկ կարողությունների տեր կին էր:
Երիտասարդ տարիքում Կոստանդիանոսն ուղարկվում է այդ ժամանակների կայսր Դիոկղետիանոսի արքունիքը՝ Նիկոմիդիա, պետական վարչական գործերի մեջ վարժվելու համար և հետագայում, որպես զորավար, ուղարկվում է Դանուբի շրջանի բարբարոսներին հնազանդեցնելու: Հայրը երբ ծերացել էր, նրան իր մոտ՝ Անգլիա, է կանչում, որտեղ էլ, մեկ տարի անց, հոր մահից հետո՝ 306 թ.-ին, Անգլիայի Յորք քաղաքում, իր զինակիցները նրան կայսր են հռչակում: Որոշ ժամանակ խաղաղությամբ կառավարեց իր արևմտյան բաժինը և չխառնվեց արևելյան կայսրերի ներքին պայքարներին: Սակայն երբ Մաքսենտիոսը Հռոմում ինքն իրեն կայսր հռչակեց, Կոստանդիանոսը ստիպված եղավ նրա դեմ դուրս գալ: Ճանապարհին բռնակալի ուղարկած երկու բանակները ջախջախելով՝ մոտեցավ Հռոմին, որտեղ պիտի տեղի ունենար վճռական ճակատամարտը: Երբ մոտեցավ Հռոմին, երկնքում խաչի մշանը տեսավ և լսեց մի ձայն, որ ասում էր. «Այս նշանով պիտի հաղթես»: Անմիջապես հրամայեց, իր բոլոր դրոշների վրա դնել խաչի նշանը և քայլել դեպի Հռոմ: Քաղաքի «Միլանի կամուրջ» կոչված մուտքի մոտ երկու բանակներն իրար հանդիպեցին: Մաքսենտիոսի բանակը, հակառակ իր թվային առավելության, պարտություն կրեց և բռնակալն, ընկնելով Տիբեր գետը, խեղվեց:
Կոստանդիանոսը միայնակ տեր դարձավ կայսրության ամբողջ արևմտյան բաժնին, որտեղ վերացրեց քրիստոնյաների դեմ եղած հալածանքները: Արևելքի Լիկիանոս կայսրին իր մոտ հրավիրելով՝ քրոջը կնության տվեց և խոստացավ աջակցել նրան Մաքսիմինոս Դաժի դեմ պայքարին, որը վերջին հակառակորդը և քրիստոնեաների կատաղի թշնամին էր, որ 313 թ.-ին պարտվեց և մեռավ: Նա Լիկիանոսի հետ միասին 312թ.-ի վերջին, կամ 313թ.-ի սկզբներին, հրատարակեց «Միլանի Հրովարտակը», որով Հռոմեական ամբողջ կայսրության մեջ վերջ դրվեց քրիստոնյաների հալածանքներին: Սակայն Լիկիանոսը երկերես քաղաքականություն էր վարում և սկսեց դավադրություններ նյութել Կոստանդիանոսի դեմ: Նա չեղյալ համարեց Միլանի հրովարտակը և սկսեց հալածել քրիստոնյաներին: Կռիվն անխուսափելի էր: Բախումը տեղի ունեցավ Ադրիանապուլսի (Էտիրինե) մոտ: Լիկիանոսը, փախչելով, ամրացավ Բյուզանդիոնում: Կոստանդիանոսը նախ արևմուտքից պաշարեց քաղաքը, ապա մարտանավերով Դարդանելից մտնելով՝ հարձակման անցավ և Սկյութայի ու Քաղկեդոնի մոտ ջախջախեց նրա բանակը: Լուկիանոսը ստիպված եղավ Նիկոմիդա փախչել, բայց ի վերջո անձնատուր եղավ և այս անգամ էլ Կոստանդիանոսը մեծահոգաբար ներեց նրան: Երբ Լուկիանոսը նորից վերսկսում է իր մեքենայությունները, Հռոմի ծերակույտը նրան մահվան է դատապարտում և այսպիսով, 324 թ.-ին Կոստանդիանոսը թե՛ փաստացի և թե՛ իրավաբանորեն միահեծան կայսրն էր ծովածավալ Հռոմեական կայսրության:
Կոստանդիանոսը, կայսրությունը մեկ գավազանի տակ միացնելուց հետո, Եկեղեցու միասնությանը ձեռնամուխ եղավ: 320 թ.-ին Ալեքսանդրիայի եկեղեցիներից մեկի երեցը՝ Արիոսը (250-336թթ. ծնունդով Լիբիացի), քաջ քարոզչի և խստակենցաղ կրոնավորի մեծ հռչակ էր ձեռք բերել: Սակայն սրա հետ մեկտեղ սկսեց քարոզել Քրիստոսի բնության մասին Եկեղեցու ընդունած հավատից տարբերվող տեսություն: Նա, Քրիստոսի նախագոյությունը և գերբնական անձ լինելը ընդունելով հանդերձ, ուրանում էր Քրիստոսի ճշմարիտ Աստվածությունը: Նա ասում էր, որ Քրիստոսը «արարած» լինելու պատճառով Հորը հավիտենակից և հավասար չէ, այսինքն ստեղծվել էր Հայր Աստծո կողմից տիեզերքի արարչության համար. հետևաբար բնությամբ Աստված չէ: Օրվա Ալեքսանդրիայի պատրարքը դատապարտեց այդ, իսկ Կոստանդիանոսը, որ իր կայսրության ներսում ոչ մի բաժանում չէր ցանկանում, խնդրի հարթեցման համար իր օգնականներից Ոսիոս Եպիսկոպոսին Ալեքսանդրիա ուղարկեց, բայց պատրիարքին և երեցին հաշտեցնելն անհնար եղավ: Այսպիսի ելքից հետո, 325 թ.-ին, Կոստանդիանոսը, բոլոր եպիսկոպոսներին Նիկիա քաղաքում հավաքելով, եկեղեցական ժողով է գումարում և ինքն էլ անցնում ժողովի գլուխ: Այստեղ երկար բանավեճերից հետո վերջապես Արիոսը և իր տեսությունը դատապարտվում են և Արիոսը չզղջալով՝ աքսորվում:
Ժողովը Հոր և Որդու հարաբերությունը ճշտելու համար Արիոսի «արարած» բառի փոխարեն որդեգրեց «Ծնունդ» եզրը, որը և կարդում ենք Հավատամքի մեջ՝ «Ծնունդ և ոչ արարած», իսկ Հոր հետ Որդու նույն բնություն ունենալը բացատրելու համար ժողովը որդեգրեց «Համագոյակից» բառը, կամ Հավատամքի բառերով ասված. «Նույն Ինքը Հոր բնությունից» բացատրությունը:
Կոստանդիանոսը Նիկիո ժողովի ջերմ պաշտպանը և որոշումների կյանքի կոչողը եղավ: Սակայն տարիների ընթացքում, երբ տեսավ, որ եկեղեցու ներսում արիոսականները լուրջ ուժ են ներկայացնում, եկեղեցին միացնելու համար նրանց կողմն անցավ և հակառակորդներին աքսորեց, այդ թվում նաև Աթանասին:
Հակառակ այս ամենի, նա միշտ մնաց եկեղեցու պաշտպանը և հովանավորողը: Իր օժանդակությամբ մեծամեծ եկեղեցիներ կառուցվեցին, որոնցից գլխավորներն են Երուսաղեմի Ս. Հարության, Համբարձման և Վերնատան փառավոր տաճարները, ինչպես նաև Բեթղեհեմի Ս. Ծննդյան բազիլիկան: Քրիստոնեական հոգի մտցնելով հռոմեական օրենքի մեջ՝ բարեկարգեց այն, ինչպես, օրինակ, թեթևացրեց գերիների վիճակը և աղքատ ու լքված երեխաների համար պետական նպաստ սահմանեց, հոգևորականներին ամբողջությամբ տուրքերից ազատեց, կիրակին հանգստյան օր սահմանեց: Այսպիսով, քաղաքական և տնտեսական զարգացմանը զուգընթաց, ջանաց բարձրացնել նաև կայսրության բարոյական մակարդակը:
Թեև Կոստանդիանոսը խոսքով և գործով քրիստոնյա էր, բայց իր մկրտությունը, Քրիստոսի նման Հորդանանում մկրտվելու հույսով, հետաձգել էր, իսկ պարագաները այնպես դասավորվեցին որ նա մկրտվեց մահվան մահճում 337 թ.-ին:
Մենք նրա հիշատակը տոնում ենք Հոգեգալստյան տոնին հաջորդող երրորդ երեքշաբթի օրը, իր մայր Հեղինեի հետ:
Հեղինե թագուհի
Կոստանդիանոս Մեծ կայսեր մայրն է, որը Կայսեր առաջին գործակիցը և քաջալերողն էր նրա բոլոր բարեպաշտական ձեռնարկումների մեջ: Երուսաղեմում Քրիստոսի Ս. Խաչափայտի գտնելը նրան է վերագրվում: 326 թ.-ին, մի տեսիլքում վկայություն ստանալով, թագուհին մեկնել էր Երուսաղեմ և ձեռնամուխ եղել Խաչի գտնելուն: Այս առթիվ Սուրբ Քաղաքում և նրա շրջակայքում բազմաթիվ մատուռներ և նվիրյալ կույսերի համար կուսանոցներ կառուցել տվեց և աղախնու նման անձամբ էր սպասավորում: Մահացել է 330 թ.-ին:
«Համաքրիստոնեական սուրբեր», Շնորհք արքեպս. Գալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐր» մատենաշար, Երևան 1997
Արևելահայերենի փոխադրեց Վաչագան սրկ. Դոխոլյանը
